FEITEN OVER DIKKEDARMKANKER

Ontlastingstest (poeptest) kan dikkedarmkanker voorkomen

iFOBT (ontlastingstest) kan darmkanker opsporen

Darmkanker weet lang onder de radar te blijven. Vaak is het zo dat de stoelgang pas moeilijk kan passeren als de tumor groot genoeg is om de dikke darm gedeeltelijk of geheel af te sluiten. Symptomen kunnen zijn: buikpijn, krampen, valse aandrang, diarree en bijvoorbeeld constipatie. Natuurlijk hoeft het bij deze symptomen lang niet altijd om dikkedarmkanker te gaan. 

Darmkanker is zoals vele vormen van kanker een uiterst gevaarlijke sluipmoordernaar. Om de ziekte te slim af te zijn is het het beste de kanker op te sporen voor je klachten krijgt.

Darmkanker ontstaat uit epitheelcellen die de binnenkant van de dikkedarm bekleden. Darmkanker heeft een herkenbaar voorstadium, want de aandoening begint meestal met een adenoom (soort poliep). Ongeveer 30% van de mensen boven de 60 jaar heeft adenomen. Een deel van deze adenomen groeit in de loop der jaren door, waarbij de kans op kwaadaardige ontaarding toeneemt. De kans daarop in 5 tot 20 jaar wordt geschat op 5 tot 15% en is afhankelijk van de adenoomgrootte en mate van dysplasie. Het systematisch weghalen van adenomen voorkomt op lange termijn de ontwikkeling van dikkedarmkanker.

Niet alle poliepen eindigen in een levensbedreigende tumor. 90 procent blijft klein en onschuldig. De overige 10 procent blijft groeien en een vierde van die grotere poliepen zijn gevaarlijk. Artsen weten niet precies welke poliepen het verkeerde pad opgaan en welke niet. Ze beschouwen alle poliepen als een voorbode van kanker en proberen ze zo snel mogelijk op te sporen en weg te halen. Daar hebben ze voldoende tijd voor. Een poliepje doet er acht tot tien jaar over om uit te groeien tot een kwaadaardige kanker. Dat opsporen hoeft niet meteen met een inwendig onderzoek. De poliepen bevatten fijne bloedvaatjes. Die zijn zo gevoelig dat ze gemakkelijk beschadigd raken en bloed verliezen, bijvoorbeeld als er stoelgang langs schuurt. Bovendien bloeden poliepen steeds vaker naarmate ze groter en risicovoller worden.

Screening op dikkedarmkanker met iFOBT

Bovenstaande bevindingen vormen de basis voor de immunologische Fecale Occult Bloed Test (iFOBT).
Een relatief eenvoudige test en thans de beste in de markt die onzichtbare sporen bloed aantoont in de ontlasting (door humaan hemoglobine, een eiwit dat onderdeel is van het menselijk bloed, te meten).

In januari 2014 startte in Nederland het bevolkings-onderzoek om dikkedarmkanker op te sporen bij mannen en vrouwen van 55 tot 75 jaar. Voorselecteren voor een eventuele coloscopie gebeurd dan met de iFOBT test die de "patiënt" zelf thuis kan afnemen.

Betrouwbaarheid ontlastingstest

De kans dat een test de juiste uitslag geeft wordt bepaald door de sensitiviteit en de specificiteit.

De sensitiviteit is de kans dat de test een positieve uitslag geeft als de ziekte of risicofactor ook daadwerkelijk aanwezig is. De sensitiviteit van de iFOBT voor darmkanker loopt op naarmate hij vaker herhaald wordt. Daarom is het belangrijk om niet een eenmalige test te doen, maar om regelmatig deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek. De specificiteit is de kans dat de test een negatieve uitslag geeft als de ziekte of risicofactor ook daadwerkelijk niet aanwezig is. 

Wat betekent dit in de praktijk

Er is dus een kans op een ongunstige uitslag terwijl er geen darmkanker of voorstadium daarvan aanwezig is.
Onzekerheid en ongemakken van de coloscopie zijn dan van toepassing tewijl dit niet noodzakelijk is.

Er is dus ook een kans op een gunstige uitslag terwijl er toch darmkanker of voorstadium daarvan aanwezig is. U kunt dan ten onrechte gerustgesteld zijn. Daarom is het belangrijk dat u bij aanhoudende darmklachten altijd uw huisarts raadpleegt, ook als de uitslag van de test gunstig is.

De betrouwbaarheid van de iFOBT in het algemeen is overigens beduidend groter dan de test die in een aantal andere landen wordt gebruikt, de gFOBT. Op basis van het aantal uitnodigingen werden er met de iFOBT 2,5 keer zo vaak darmkanker als voortgeschreden adenomen gevonden als met de gFOBT.

Screening op darmkanker in cijfers (Nederland):

Screening in buurlanden

In Vlaanderen krijgen alle 56- tot 74-jarigen sinds eind 2013 om de twee jaar een testkit in de bus waarmee ze een staaltje van hun stoelgang kunnen nemen dat ze vervolgens moeten opsturen voor analyse. De deelname aan het onderzoek is gratis en zowel in Nederland als Vlaanderen niet verplicht.

In Nederland en Vlaanderen vallen de 50- tot 54/55-jarigen voorlopig uit de boot.

Screening in Duitsland vindt plaats op individuele basis  met een aanvankelijke lage deelnemingsgraad. Toch neemt de participatie toe. Verzekerden hebben vanaf 50 jaar recht op een occult-bloedtest. Vanaf 55 jaar hebben verzekerden recht op een coloscopie welke nog altijd de gouden standaard is voor (vroegtijdige) opsporing van dikkedarmkanker. Vaak wordt gekozen voor de iFOBT ontlastingstest om de belasting van een coloscopie te vermijden. In Duitsland  zijn er jaarlijks ongeveer 70.000 gevallen van darmkanker waarvan ongeveer 26.000 sterft aan de gevolgen van de ziekte. In Duitsland krijgen 6 van de 100 mensen in de loop van hun leven te maken met de diagnose darmkanker.

In Duitsland zijn er (meer dan elders) zogenaamde voorzorgs-programma's om de gezondheid van werknemers te monitoren. Marktleider van de campagnes is Care Diagnostica Duitsland, welk bedrijf inmiddels een jarenlange ervaring heeft opgebouwd en actief participeert in de Felix Burda Stiftung (grootste stichting in Duitsland om het bewustzijn over darmkanker te vergroten en te verankeren in de Duitse samenleving).

Statistisch gezien betreft 90% van de gevallen van darmkanker overigens personen van 55 jaar of ouder.

Boven de 74/75 is het niet zeker of de kosten nog tegen de baten opwegen. Het onderzoek geeft op oudere leeftijd een grotere belasting. Bovendien is de kans groot dat je aan iets anders overlijdt als je op latere leeftijd de traag groeiende darmkanker krijgt.

Buiten het bevolkingsonderzoek zelf de test doen

Voorbeelden van onderzoeken waarmee u zelf uw gezondheid kan testen of laten onderzoeken zijn:

• Een iFOBT thuistest (zelftest);
• Ontlasting laten controleren bij een laboratorium (iFOBT laboratorium test);
• Een coloscopie;
• Een genetisch onderzoek.

Tegenstanders van de thuistest (zelftest) vrezen overigens voor een tweede circuit buiten het goed georganiseerde bevolkingsonderzoek. Dat kan het screeningsprogramma ondermijnen. Er zou geen controle over de kwaliteit en de betrouwbaarheid van de gebruikte test zijn. Ook zou er geen zicht meer zijn wie positief of negatief test, en wie na een positieve test een coloscopie (een inwendig onderzoek) ondergaat.

Bedenk wel dat het om de eigen gezondheid gaat en dat het niet is aan een ander om te beoordelen wat u wel en niet moet doen! In ieder geval is het bevolkingsonderzoek een goede aanzet voor het (vroegtijdig) opsporen van deze dodelijke ziekte. De thuistest (zelftest) is minimaal een goede mogelijkheid om buiten het bevolkingsonderzoek darmkanker tijdig op te sporen.

Test uitvoeren beneden de 55 jaar

En als je jonger bent dan bijvoorbeeld 55? Is een iFOBT dan een goed idee? Je zou het denken na de studie die Samantha Hendren van de Universiteit van Michigan begin dit jaar in Cancer publiceerde. Ze bekeek de leeftijd van 258.024 darmkankerpatiënten uit de Amerikaanse kankergegevensbank Surveillance, Epidemiology and End Results Database. 15 procent van de patiënten was bijvoorbeeld jonger dan 50, en niet 10 procent zoals werd aangenomen. Bovendien hadden deze patiënten op het moment van diagnose veel vaker een meer gevorderde kanker dan bij hun oudere lotgenoten.

Kijkende naar de leeftijdsscurves , is er sprake van een aanmerkelijke stijging van het risico op darmkanker vanaf 50 jaar. Dit pleit ervoor het bevolkingsonderzoek te verlagen naar een leeftijdsgrens vanaf 50 jaar.

Jongeren met darmkanker blijven een relatief beperkte groep. Bovendien zijn ze vaak zwaar familiaal of genetisch belast. Je moet hen op een andere manier traceren dan met een test.

Vroeg laten testen op dikkedarmkanker zinvol?

Vroeg laten testen op darmkanker kan zeker zinvol zijn (onder de 45- 50 jaar), de ziekte proberen te voorkomen is beter.
Overigens blijkt uit onderzoek dat de ziekte zich meer en meer op jongere leeftijd manifesteert.

Uit onderzoek van Helene Kirkegaard van de Deense Aarhus Universiteit blijkt dat dat gezonder leven een belangrijke bijdrage kan leveren aan het voorkomen van dikkedarmkanker. 

In 2010 selecteerde Kirkegaard 55.487 Deense mannen en vrouwen die tussen 1993 en 1997 50 tot 64 jaar waren en bij wie geen kanker was vastgesteld. Ze liet hen een vragenlijst invullen over hun levensstijl en gaf hen een score van 0 voor de minst gezonde levensstijl tot 5 voor de meest gezonde. Ze scoorden een punt als ze niet rookten, als ze minstens 30 minuten per dag bewogen, als ze een gezond dieet volgden – minstens 600 gram fruit en groenten per dag, niet meer dan 500 gram rood en bewerkt vlees per week, voldoende vezels en weinig vet. Vrouwen kregen ook een punt als ze minder dan 7 alcoholische drankjes per week nuttigden en een tailleomtrek hadden van minder dan 88 centimeter, mannen als ze minder dan 14 drankjes per week dronken en een tailleomtrek hadden van minder dan 102 cm.

Kirkegaard volgde de deelnemers gemiddeld 9,9 jaar. Bij 678 deelnemers stelde ze darmkanker vast. Ze kwamen vooral uit de groepen die ongezonder hadden geleefd. Wie scoorde op de vijf aanbevelingen had een 58 procent lager risico op darmkanker dan wie er maar eentje had gevolgd. Kirkegaard berekende dat 23 procent van de vastgestelde darmkankers voorkomen kon worden als alle deelnemers naar de vijf aanbevelingen hadden geleefd.

 
 Voorkomen is beter dan genezen

Boodschap gezonder leven verspreiden

Het is belangrijk de boodschap van gezonder leven bij de jongere generatie te verspreiden. Evolutie van een kleine poliep naar een groot gezwel duurt acht tot tien jaar. Er zijn ook aanwijzingen dat de eerste afwijkingen al vijftien of twintig jaar eerder in de cellen plaatsvinden.

Als jongeren overtuigd  kunnen worden om niet te roken, alcohol te beperken, gezond te eten, overgewicht te vermijden en regelmatig te bewegen, dan kan wellicht veel leed voorkomen worden.

Incidentie dikkedarmkanker in Nederland hoog

De incidentie van dikkedarmkanker in Nederland is hoog vergeleken met de incidentie in andere landen van de Europese Unie (EU) (zie figuur onder).  In vergelijking met de rest van Europa is de incidentie van dikkedarmkanker in Griekenland laag, zowel onder mannen als vrouwen. Er is geen duidelijk (noord-zuid of oost-west) patroon te herkennen in de incidentie van dikkedarmkanker binnen de EU. Net als in Nederland stijgt de incidentie sinds de jaren negentig ook in de Scandinavische landen. In Frankrijk, Ierland en het Verenigd Koninkrijk stabiliseert de incidentie (IARC, 2013).

Sterfte dikkedarmkanker Nederland hoog

De sterfte aan dikkedarmkanker is in Nederland hoog vergeleken met andere EU-landen (zie figuur onder). Tussen 1997 en 2007 is de sterfte aan dikkedarmkanker in Nederland net als in veel west- en noord-Europese landen afgenomen. De daling was in de meeste landen vooral sterk voor vrouwen. In Spanje en een aantal Oost-Europese landen (bijvoorbeeld in Tsjechië, Hongarije en Slowakije) nam de sterfte voor mannen eerst nog toe, maar is nu aan het stabiliseren. De daling in sterfte komt waarschijnlijk door verbetering in vroege diagnose en de kwaliteit van de behandeling. Deze hebben geleid tot een betere overleving (Bosetti et al., 2011b). 

Darmkanker in Nederland:


                                                                  

Overige feiten:
 

• Wie de ziekte pas opmerkt in een vergevorderd stadium heeft nauwelijks 10 procent kans om haar te overleven.
• Circa 80% van de mensen met darmkanker heeft geen familieleden met darmkanker. Men spreekt dan van ‘sporadische darmkanker’.  Dragers van een erfelijkheidssyndroom en een deel van de mensen met familiaire darmkanker hebben een zodanig grote kans op het ontwikkelen van darmkanker dat ze in aanmerking komen voor regelmatige endoscopische controle. Die valt buiten het perspectief van het bevolkingsonderzoek.
• Meeste poliepen komen voor in het onderste deel van de dikkedarm (endeldarm).

Motto bevolkingsonderzoek: ieder op zijn beurt!

De fasering van het bevolkingsonderzoek op dikkedarmkanker brengt met zich mee dat een deel van de doelgroep pas over vier of vijf jaar voor het eerst een iFOBT krijgt toegezonden (vanaf 2014 gerekend).

Te verwachten valt dat sommigen zich bij de huisarts zullen melden met een verzoek om eerdere deelname, bijvoorbeeld omdat de partner of mensen in de omgeving al wel benaderd zijn met de test of omdat zij ongerust zijn geworden omdat er bij een van hen dikkedarmkanker is gevonden.

De huisarts wordt dan verzocht uit te leggen dat iedereen zijn beurt moet afwachten omdat de coloscopiecapaciteit beperkt is en het bevolkingsonderzoek anders organisatorisch in de knel komt.

Coloscopie als gouden standaard

Conclusie

De iFOBT ontlastingstest die thuis uitgevoerd kan worden is een zeer belangrijke aanvulling op het (vroeg) ontdekken van darmkanker, kwaadaardige poliepen of andere darmaandoeningen waarbij bloed met de ontlasting meekomt.

De winst van het bevolkingsonderzoek wordt behaald doordat de darmtumoren in een vroeger stadium worden ontdekt, hetgeen de overlevingskansen op langere termijn aanzienlijk doet stijgen, namelijk van 59% naar 85%.

Wanneer een betrouwbare test thuis uitgevoerd wordt  buiten het bevolkingsonderzoek om (zelftest of laboratorium test) is het zaak de test aan te schaffen bij een betrouwbare fabrikant die aan alle specifieke eisen voldoet. Een Nederlandse handleiding is vanzelfsprekend. De test moet wel minimaal iedere twee jaar herhaald worden.

Care Diagnostica als betrouwbare partner

24gezondheid.nl werkt met betrekking tot de iFOBT ontlastingstest samen met haar Duitse partner Care Diagnostica (vestigingen in Duitsland en Oostenrijk).

De goede naam van Care Diagnostica staat voor innovatie, hoge kwaliteit en traditionele betrouwbaarheid.

http://www.unternehmen-darmkrebs.de/wp/ 

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Wil u meer weten over het bevolkingsonderzoek welke sinds 2014 in Nederland wordt uitgevoerd. Kijkt u dan op de site van het RIVM, welke u zeer nuttige informatie kan geven over het bevolkingsonderzoek in het algemeen en dikkedarmkanker in het bijzonder.

http://www.rivm.nl/Onderwerpen/B/Bevolkingsonderzoek_darmkanker/Veelgestelde_vragen/
Veelgestelde_vragen_over_uw_uitnodiging

Bronvermeldingen:

1) Laat darmkanker een poepje ruiken door Els  
Verweire in het EOS magazine (BE) van Mei 2016

2) Website Care Diagnostica Duitsland
http://www.carediag.de/wp/darmkrebsvorsorge/

4) Website RIVM             http:///www.rivm.nl/Onderwerpen/B/Bevolkingsonderzoek_darmkanker/Veelgestelde_vragen/Veelgestelde_vragen_over_uw_uitnodiging

5) Website MLD Stichting
https://www.mlds.nl/?s=darmkanker

6) IARC 2013
http://www.iarc.fr/en/media-centre/iarcnews/index1.php?year=2013

7) Bosetti, 2011 http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ijc.25653/full

8) Felix Burda Stiftung
http://www.felix-burda-stiftung.de/

9) NHG-Standpunt Bevolkingsonderzoek darmkanker
Huisarts & wetenschap, december 2013

Redactie 24gezondheid.nl
Juli 2017