Hmm..helpt mindfulness bij depressie?

Is mindfulness echt goed voor iedereen en is het wetenschappelijk bewezen?

De beloften van mindfulness zijn groot: train je aandacht en je krijgt er tevredenheid en innerlijke rust voor terug. Maar is dat wel zo?

Het onderstaande artikel is volledig overgenomen (inclusief verwijzingen) uit de Volkskrant van 11 juli 2022 en geschreven door medisch journalist Aliëtte Jonkers.

Sorry Alliëte maar dit kunnen we ons publiek niet onthouden.

"quote artikel"

Mindfulness

Mindfulness – met volle aandacht leven in het hier en nu – lijkt soms wel de nieuwe haarlemmerolie. De populaire aandachtstraining is overal omarmd, in bedrijven, het onderwijs, de zorg en zelfs het leger. Ook ggz-instellingen hebben de leer zonder morren opgenomen in hun zorgaanbod. Want, zo klinkt het vaak, mindfulness is wetenschappelijk bewezen effectief.

Er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar mindfulness. Dankzij die duizenden studies zijn overal in de samenleving deuren voor mindfulness opengezwaaid. Maar kwantiteit zegt natuurlijk niets over kwaliteit. Een controlegroep ontbreekt vaak, zodat de onderzoekers zelf ook niet kunnen vaststellen of mindfulness beter is dan, om maar een paar voorbeelden te noemen, dansen, wandelen of de kat op schoot aaien. Het aantal proefpersonen is in de meeste gevallen erg klein. En het gros van de onderzoeken die helemaal geen effecten laten zien, belandt ongepubliceerd in de prullenbak.

Ga niet met de resultaten van slecht uitgevoerd onderzoek aan de haal, waarschuwen critici. Maar dat advies lijkt aan dovemansoren gericht. Inmiddels vergoeden Nederlandse zorgverzekeraars mindfulness als onderdeel van een therapie bij mensen met terugkerende depressies. Mindfulness op scholen moet jongeren behoeden voor burn-out en somberheid. Google heeft zijn eigen Search Inside Yourself Mindfulness Program. In Londen krijgen zesduizend kinderen mindfulness op school. Ook Amsterdam kent al twee ‘mindful scholen’.

Ongefundeerde claims over mindfulness

Het maakt zelfs wetenschappers die zweren bij meditatie ongerust. ‘Er is iets helemaal fout gegaan met de wetenschap rondom mindfulness’, schreef experimenteel psycholoog Miguel Farias in 2016 al. Hij stelt dat ongefundeerde claims in de wetenschap ertoe hebben geleid dat in de media hoge verwachtingen van mindfulness zijn gecreëerd. Een populaire opvatting is om mindfulness te zien als onderdeel van een gezonde leefstijl. Aandacht kun je trainen, net zoals je je spieren kunt trainen door te gaan sporten. Ronduit misleidend, vindt Farias. ‘Zo’n uitspraak propageert een simplistisch beeld van de menselijke geest.’

Bovendien is het een sprookje dat mindfulness voor iedereen goed is, stelt hij. Voor de een werkt het, voor de ander niet. ’De pretentieuze verwachting dat je mensen beter kunt laten functioneren met een meditatietechniek is niet alleen naïef, maar ook gevaarlijk.’ Farias publiceerde in 2020 een systematisch overzichtsartikel over nadelige effecten van meditatie. Hij analyseerde 83 studies, waarvan 55 studies bijwerkingen rapporteerden. Een op de twaalf mensen kreeg last van angst, depressie, cognitieve stoornissen, maag- en darmklachten of gedachten aan zelfdoding. Ook andere mindfulnessonderzoekers schreven in een inmiddels beroemd artikel dat overdreven claims, het weglaten van negatieve effecten en het publiceren van slecht ontworpen studies het grote publiek kunnen misleiden en schaden.

In ons land is het Radboudumc Centrum voor Mindfulness de grootste producent van Nederlands onderzoek naar meditatie en aandachtstraining. Oprichter en hoogleraar psychiatrie Anne Speckens, zelf ook mindfulnesstrainer, erkent dat mindfulness geen feelgoodoefening is. ‘Integendeel: het kan heel confronterend zijn om bewust te ervaren wat je nu eigenlijk voelt.’ In Nijmegen is er geluisterd naar de kritiek: sinds enkele jaren vermelden de onderzoekers van het Centrum voor Mindfulness wél bijwerkingen. Toch blijft de kwaliteit van de studies een discussiepunt.

Financiële belangen

Er speelt bijvoorbeeld nog een ander probleem in mindfulnessonderzoek: het ‘wc-eend-effect’. Vrijwel alle wetenschappers die onderzoek doen naar mindfulness, zijn zelf enthousiaste beoefenaars. En dat zorgt in het gros van de studies voor ongefundeerde claims, zegt ook de Amerikaanse psycholoog James C. Coyne, die in wetenschapsland bekendstaat om zijn vlijmscherpe analyses. Coyne gaat niet zover dat hij zegt dat mindfulness niets doet: ‘Daar ben ik te veel scepticus voor. Maar er spelen te veel financiële en intellectuele belangen. Mindfulnesscentra gekoppeld aan universiteiten halen veel onderzoeksgeld binnen en bieden ook nog eens zelf trainingen aan. Op die manier zijn de onderzoekers verzekerd van hun aanstelling, terwijl ze doorgaan met het opzetten van ondeugdelijke trials. Zo gaat het al jaren. Vooruitgang in de kwaliteit van de studies is er nauwelijks.’

Dat lijkt geen overdrijving te zijn: een systematische review uit 2017 – nota bene onder leiding van een van de grootste voorvechters van mindfulness, hoogleraar psychologie en psychiatrie Richard Davidson uit Wisconsin – concludeerde dat de kwaliteit van het mindfulnessonderzoek in tien jaar tijd nauwelijks was verbeterd.

Moet je mindfulness dan maar laten? Om met de in 2007 overleden Amerikaanse psychotherapeut Albert Ellis – de grondlegger van de wél bewezen cognitieve gedragstherapie – te spreken: doe het als je het prettig vindt, maar neem het niet te serieus en beschouw het niet als een therapeutische behandeling.

"Unquote artikel"

Bron: de Volkskrant 11 juli 2022, door medisch journalist Aliëtte Jonkers.